İnsanların arasında, boş zamanlarında felsefeye zaman ayıranlar hariç, kimse için gerçekten yaşıyor diyemeyiz.

Sadece kendi hayatına dikkat etmenin yeterli olmayacağına inanan bu insanlar, yaşanan her çağı kendi hayatlarına deneyim olarak katar.

Geçmişin bütün hasadı onların hayat ambarlarında depolanır.

İşte bu büyük mimarla­rın, günümüzdeki yaşantının temellerini oluşturduğunu görememek için ancak nankör olmak gerekir." SENECA

R oma'nın en büyük imparatorlarından birinin özel notları, yine Roma'nın en iyi oyun yazarlarından ve en bilgili kudret simsarlarından birinin şahsi mektupları ve Roma'dan sürüldükten sonra itibarlı bir öğretmen olan eski bir kölenin ders notları

Tüm olasılıklara ve aradan yaklaşık iki bin yıl geçmesine rağmen bu belgeler günümüze kadar gelmeyi başardı

Peki bu belgeler ne anlatıyor?,

Bu tarihi ve anlaşılması zor sayfalar gerçekten de günümüz hayatına ışık tutabilecek bilgiler içeriyor olabilir mi?

Görünen o ki evet

Bu sayfalar insanlık ta­rihinin en önemli bilgi kaynaklarından biri sayılabilecek birçok öğreti içeriyor

Tüm bu belgeler bir araya gelerek günümüzde Stoacılık olarak bilinen, bir zamanlar Batı'nın en yaygın davranış bilimlerinden biri olan ve hem zenginlerin hem yoksulların, hem güçlülerin hem de güçsüzlerin erdemli bir hayat arayışında yaptıkları yol­ culuklarında başvurdukları eski felsefenin yapı taşlarını meydana getirmektedir

Ama bu düşünce biçimi hakkındaki bilgiler aradan geçen yüzyıllar boyunca tarihin en güçlü imparatorluğunun ve halkının günlük hayatının merkezindeki yerini kaybederek yavaş yavaş ortadan kaybolmuştur.

Erdemi tutkuyla arayanların dışındakiler için Stoacılık ya bir bilinmez ya da daha kötüsü yanlış anlaşılmış bir felsefe halini almıştır

Gerçekten de "Stoacı" kelimesi kadar İngilizce karşılı­ ğında anlam bakımından değersizleştirilen başka bir kelime daha bulmak oldukça zordur.

Sıradan bir insan için bu kadar heyecanlı, eylem odaklı ve ezber bozan hayat tarzı, "hiçbir duyguya sahip olmamak" ifadesiyle eşdeğer hale gelmiştir.

Bu kelimenin yanına bir de her üniversite öğrencisinin tüylerini diken diken eden "felsefe" kelimesini getirip "Stoacı felsefe" kavramını oluşturduğumuzda, karşımıza çıkan şey bırakın insanların buna günlük hayatlarında en kısa sürede ihtiyaç duymalarını sağlamayı, tek kelimesini dahi öğrenmek istememelerine neden olur

Bizzat muhaliflerinden biri olan Arthur Schopenhauer'ın bile Stoacılığı "insanın sadece akli melekelerini kullanarak ulaşabile­ ceği en uç nokta" olarak tarif etmesi felsefe alanı açısından son derece üzücüdür

Bu kitabın amacı Stoacılığa hak ettiği yeri, yani kendine hakim olma, sabır ve bilgelik yolunda kullanılabilecek faydalı ve coşkulu bir uygulama olma vasfını geri kazandırmaktır

Bu, kişinin mükemmel bir hayat yaşamak için yürüdüğü bir yol olma­lıdır.

Bu sadece ezoterik bir akademik araştırma konusu değildir.

Tarihin en büyük dehaları elbette sadece Stoacılığın gerçek anlamını anlamakla kalmamış, aynı zamanda ömürlerini bu kav­ ramın arayışıyla geçirmiştir.

George Washington, Walt Whitman, Büyük Friedrich, Eugene Delacroix, Adam Smith, Immanuel Kant, Thomas Jefferson; Matthew Arnold, Ambrose Bierce, Theodore Roosevelt, William Alexander Percy ve Ralph Waldo Emerson. Bu kişilerin hepsi Stoacılığı okumuş, üzerinde çalışmış, sözlerinde bu felsefeden alıntılar yapmış ya da bu felsefenin öğretilerine hayranlık duymuşlardır.

İlk Stoacılar kesinlikle aptal ve tembel kimseler değildi

İlk Stoacılar kesinlikle aptal ve tembel kimseler değildi.

Bu kitapta karşınıza çıkacak isimlerin tamamı (Marcus Aurelius, Epiktetos ve Seneca) sırasıyla Roma İmparatoru'na, hayatına köle olarak başlayıp muzaffer bir şekilde etkileyici bir filozof ve eğitmen olmanın yanında İmparator Hadrianus'un da yakın dostu olan bir adama, son olarak da ünlü bir oyun yazarı ve siyasi danış­ mana aittir.

Bunların yanı sıra Genç Cato gibi siyasilerin hayran olduğu ya da Zeno gibi zengin bir tüccar olan birçok Stoacı da vardı.

Eski bir boksör olan ve öğrencilik hayatı boyunca geçimini sağlayabilmek için su taşıyıcısı olarak çalışan Kleantes, bugüne kadar yazılarının tamamı kaybolan ama toplamda yedi yüzden fazla kitabı olduğu bilinen ve uzun mesafe koşucusu olarak eğitim görmüş olan Hrisippos, elçi olarak görev yapmış olan Poseidonius, Roma'nın gördüğü en önemli konuşmacılardan ve avukatlardan biri olan Cicero, öğretmenlik yapan Musonius Rufus ve daha birçoklarını sayabiliriz.

Özellikle Engel Yolun Kendisidir adlı kitabın yakın geçmişte yayınlanmasından sonra Stoacılık kendisine yeni, büyüyen ve ol­ dukça çeşitli bir kitle yaratmaya başlamıştır

Artık New England Patriots'ın1 ofis çalışanları ve antrenör ekibinden rapçi LL Cool J'e ve televizyoncu Michele Tafoya'dan birçok profesyonel spor­ cuya kadar, pek çok fon operasyon sorumlusu, sanatçı, yönetici ve hem kadın hem erkek olmak üzere halktan da çok sayıda kişi bu felsefeyle ilgilenmektedir.

Peki bu insanlar Stoacılıkta geçmişte birçok kişinin kaçırdığı neyi görebilmiştir?

Aslına bakarsanız pek çok şeyi. Akademisyenler, Stoacılığı sadece ufak bir grubun ilgisini çeken şeylerin modası geçmiş bir metodolojisi olarak görürken tüm dünyada felsefeyi hayatlarına uygulayan insanlar Stoacılığın son derece yararlı ve değerli olduğunun farkındaydı

Örneğin gazeteci ve İç Savaş gazisi Ambrose Bierce genç bir yazara gönderdiği bir mektubunda Stoacılığı öğrenme­ nin ona "Tanrılar sofrasında değerli bir konuk olma" meziyetini kazandıracağını söylemiştir.

Ve Halka Yol Gösteren Özgürlük adlı ünlü eserin sahibi, ressam Eugene Delacroix'nın Stoacılık için yaptığı tanım ise "teselli eden bir din" olmuştur.

Ve Halka Yol Gösteren Özgürlük adlı ünlü eserin sahibi, ressam Eugene Delacroix'nın Stoacılık için yaptığı tanım ise "teselli eden bir din" olmuştur

Önemli kölelik karşıtlarından ve aynı zamanda İç Savaş sırasında tamamı siyahilerden oluşan bir alayı yönetmiş albay Thomas Wentworth Higginson, Stoacılık için zengin bir rehber olma özelliğini taşı­ yan, Epiktetos'un ünlü çevirilerinden birinin sahibidir.

Güneyli bir ziraatçı ve aynı zamanda da yazar olan William Alexander Percy, anılarında Stoacılıktan "her şey yok olduğunda dimdik ayakta kalan tek şey" olarak bahsetmiştir.

Günümüze daha ya­ kın bir örnek ise yazar ve yatırımcı Tim Ferriss'ten gelir. Ferris, Stoacılığı ideal "kişisel işletim sistemi" olarak tanımlamıştır.

1965 yılında, onur madalyası sahibi James Stockdale, Vietnam üzerinde vurulan uçağının enkazından paraşütle kurtulmasının ardından yarım asırlık bir işkence ve mahkumiyetten ibaret olacak yolculuğuna giden ilk adımı attığında dudaklarından kimin adı dökülmüş dersiniz? Epiktetos'un

Tıpkı eyerinin cebinde Stoacı IIk üzerine yazılmış kitaplarla birlikte savaştığı anlatılan Büyük Friedrich ve İran Körfezi, Afganistan ve lrak'taki görev süresi boyunca Marcus Aurelius'un kitaplarını yanından bir an olsun ayırmayan deniz piyadesi ve NATO kumandanı General "Azgın Köpek" Mattiss gibi.

YUNANİSTAN'DAN ROMA'YA VE GÜNÜMÜZE

Stoacılık Atina'da, M.Ö. 3. yüzyılın başlarında Kıbrıslı Zenan tarafından kurulan bir felsefe okuludur.

Adını Yunancada sun­durma anlamına gelen stoa kelimesinden alır.

Felsefe, erdemin (burada kendine hakim olma, cesaret, adalet ve bilgelik adındaki başlıca dört erdemden bahsedilmektedir) mutluluk olduğunu ve insanların etrafındaki şeylerden çok onları algılama şeklinin bü­ yük ölçüde hayatlarını zorlaştırdığını ileri sürer.

Stoacılık, Epik­ tetos'un "mantıklı seçim" olarak adlandırdığı şeylerin dışında kalan hiçbir şeyi kontrol edemeyeceğimizi ya da bunlara güve­ nemeyeceğimizi öğretir.

Mantıklı seçim karşımıza çıkan şeyleri nasıl sınıflandıracağımızı, onlara nasıl karşılık vereceğimizi ve bizim dışımızda gerçekleşen olaylara karşı kendimizi nasıl ye­ niden konumlandıracağımızı belirlerken mantığımızı kullanma yetimiz olarak tanımlanır.

Stoacı ilk günaha inanmaz.

Ama ken­ dimizi kandırdığımızda, kötü alışkanlıklar edindiğimizde ya da deneyimlenmemiş ortak kanılara göre hareket ettiğimizde hata yapabileceğimizi savunur.

İlk Stoacılık başta daha kapsamlı bir felsefedir.

Tıpkı isimleri bir şekilde tanıdık gelebilecek diğer eski okullar gibi: Epikürcülük, Kuşkuculuk, Platonculuk ve Varoluşçuluk.

Savunucuları fizik, mantık ve kozmolojinin de içinde olduğu çok çeşitli konular üzerine düşünmüştür.

Savunucuları fizik, mantık ve kozmolojinin de içinde olduğu çok çeşitli konular üzerine düşünmüştür.

Stoacılar tarafından en beğenilen benzetmelerden biri, felsefelerinin bereketli bir tarlaya benzetildiği betimlemedir.

Mantık, koruyucu çitler; fizik, tarla ve tüm bunlardan alınan mahsul de etik, yani nasıl yaşadığımızdır.

Öte yandan Stoacılık geliştikçe öncelikli olarak şu iki konu üzerine odaklanmaya başlamıştır: mantığın kuşatıcı koruması ve etiğin verimli bir şekilde üretilmesi.

Yunanistan'dan Roma'ya doğru yol alan Stoacılık, çalışkan Romalıların hareketli ve prag­ matik hayatlarına daha iyi uyum sağlayabilmek için daha pratik bir hal almıştır.

Bunu daha sonraları Marcus Aurelius şöyle göz­ lemleyecektir:

Kendimi sofistlerin tuzağına düşmediğim, yazar kimliğimden sıyrılmak zorunda kalmadığım ya da mantığı ta­ mamen dışlamadığını ve cennet üzerine yaptığım çalışmalarla kendimi meşgul etmediğim bir felsefeye kalbimi kaptırmış bir halde bulmak benim için ne büyük mutluluktu."

Tüm bunları yapmak yerine o (Epiktetos ve Seneca'yla birlikte) bugün bile hala kendimize sorduğumuz sorulara odaklanmayı seçmişti:

Hayatı en iyi nasıl yaşarız?",

Öfkemi nasıl kontrol ederim?"

Etrafımdaki insanlara karşı sorumluluklarım nelerdir?

Ölmekten korkuyorum. Bu neden olabilir?

Karşılaştığım zor durumlarla nasıl başa çıkabilirim?

İleride elime geçecek başarı ya da gücü nasıl yönetebilirim?"

Bu sorular soyut kavramlara ulaşmak için hazırlanmış kısa yollar olarak tasarlanmamıştı.

Çoğunlukla özel mektuplar ya da günlükler olarak karşımıza çıkan yazılarında ve verdikleri dersler sırasında Stoacıların gerçek ve uygulanabilir cevaplar bulmakta oldukça zorlandığını görüyoruz.

Çoğunlukla özel mektuplar ya da günlükler olarak karşımıza çıkan yazılarında ve verdikleri dersler sırasında Stoacıların gerçek ve uygulanabilir cevaplar bulmakta oldukça zorlandığını görüyoruz.

Ancak sonunda çalışmalarını üç temel prensip çatısı altında derlemeyi başardılar:

Algı Prensibi (Etrafımızdaki dünyayı nasıl görüyor ve algı­ lıyoruz?)

Eylem Prensibi (Aldığımız kararlar, eylemlerimiz ve bunların kapsamı)

İrade Prensibi (Değiştiremediğimiz şeylerle nasıl başa çıkar, doğru ve tatmin edici bir kanıya nasıl varır ve dünyadaki yerimiz hakkında doğru bir anlayışa nasıl sahip oluruz?)

İş algılarımızı yönetmeye geldiğinde Stoacılar akli netliğe ulaşabileceğimizi savunur.

Eylemlerimizi doğru ve düzgün bir şekilde yönlendirebilirsek hayatımızda etkin olmaya başlarız.

İrademizi faydalı ve doğru bir şekilde kullanabilirsek, hemen her şeyle baş edebilecek bilgeliğe ve perspektife sahip olabiliriz.

Stoacılar bu hususlarda kendilerini ve etraflarındaki yurttaşlarını yeterince güçlü hale getirebilirlerse esneklik, anlam ve hatta neşe üretehileceklerine inanıyorlardı.

Düzensiz ve globalleşen bir dünyanın içine doğan Stoacılık günlük hayatın öngörülemez doğasını hedef aldı ve tüm bunla­ rın ortasında hayatta kalabilmemizi ve yolumuzu bulabilmemizi sağlayacak zorlu, kişisel eğitimde kullanılmak üzere tasarlanmış bir dizi pratik araç sundu

Bu felsefeyi okunsun ya da üzerine uzun uzun düşünülsün diye değil, senin de ileride görebileceğin gibi (bkz. 31 Ocak tarihli yazı) öğrenilsin ve kullanılsın diye tasarladılar.

Şu an yaşamakta olduğumuz dünya, Atina meydanındaki renkli sundurmadan (Stoa Poikile), Roma meydanından ve bahçelerinden tamamen farklı gibi görünebilir.

Ama Stoacılar bu yolda büyük acılar çekse de (bkz. 10 Kasım tarihli yazı) atalarının yaşadığı zorluklardan aslında çok daha farklı zorluklarla karşı karşıya olmadıklarını ve gelecek günlerin de insan doğasında kökten bir değişime yol açmayacağını akıllarından çıkarmadılar.

Stoacıların da dediği gibi, hayatın bir günü, diğer tüm günlere benzer.

FELSEFİ HAYAT İÇİN FELSEFİ BİR KİTAP

Bazılarımız stresli. Diğerlerimiz fazla çalışıyor

Belki de ebeveyn olmanın üzerine yıktığı yeni sorumluluklarla baş etmeye çalışıyorsun

Belki yeni bir girişimin hayatında yarattığı kaosla savaşıyorsun.

Belki de çoktan başarılı oldun ve elde ettiğin gü­ cün ya da insanlar üzerindeki etkinin getirdiği sorumluluklarla boğuşuyorsun.

Belki bir bağımlılığın var.

Belki aşıksın ya da bir yanlış ilişkiden diğerine sürüklenip duruyorsun.

Sence olgunluk çağına yaklaştın mı?

Yoksa genç olmanın şımarıklığının tadını mı çıkarıyorsun?

Zihnin sürekli meşgul ve aktif mi yoksa sadece canın mı sıkılıyor?

Sorunun ya da yaşadığın şey her ne ise Stoacılıkta sana yar­ dımcı olabilecek bir öğreti mevcut

Hatta birçok vakada insanı hayrete düşürecek kadar modern bir yaklaşım sergilediklerini kendi gözlerinle göreceksin.

İşte bu kitapta buna odaklanacağız. En eski Stoacıların sözlerinden faydalanarak hazırlanan bu kitapta Stoacılığın en önemli üç temsilcisinin kaleminden çıkan yazıların orijinal çevirilerinin bir seçkisini bulacaksın: Seneca, Epiktetos ve Marcus Aurelius.

Bunların yanı sıra onların ataları sayılan (Zeno, Kleantes, Hrisippos, Musonius ve Hecato) Stoa­ cıların birçok farklı deyişleri de yine aynı sayfalarda görülebilir.

Alıntılarla desteklenen metinlerdeki amacımız bir hikaye anlat­ mak, bir içerik sunabilmek, bir soru sormak ve bunlara uygun bir alıştırma önermek ya da önerilerin arkasındaki Stoacı yaklaşımı açıklamaktır.

Ancak bu şekilde aradığın cevapların arkasındaki derin anlayışı kavrayabilirsin.

Zaman içerisinde yaşanan ilgisizliğin ve popülerliğinin dalgalı seyrine rağmen Stoacıların çalışmaları her zaman yeni ve zamana uygun olmayı başarmıştır.

Bu kitaptaki amacımız bu çalışmaları düzeltmek, modernize etmek ya da tazelemek değildir; bu çalış­ maların birçok farklı çevirisine her yerde ulaşmak mümkündür.

Bunun yerine biz geniş bir alana yayılan ve toplu halde duran bilgileri düzenleyip sunmak ve böylece öğretileri sindirmesi kolay, erişilebilir ve kolay anlaşılır bir hale getirmek istedik.

İsteyen herkes (ki bunu şiddetle öneriyoruz) Stoacıların orijinal eserlerine bir bütün halinde erişebilir (bkz. kitabın sonunda yer alan Daha Fazla Bilgi İçin bölümü).